اعلامیه بالفوربالْفور، اِعْلامیّه، یادداشتی که آرثر جیمز بالفور وزیر امور خارجه انگلیس (۱۹۱۶-۱۹۱۹م) در ۲ نوامبر ۱۹۱۷م/۱۱ آبان ۱۲۹۶ش در پی مذاکرات و تلاش‌های سران صهیونیسم، خطاب به روتشیلد درباره نظر مساعد دولت انگلستان نسبت به تشکیل یک کشور یهودی در فلسطین ارسال کرد. فهرست مندرجات۱.۱ - طرح تشکیل دولت یهودی ۱.۲ - شکست مذاکرات با دولت‌ها ۱.۳ - حمایت انگلیس ۱.۴ - تهیه و تدوین اعلامیه ۱.۵ - اعلام رسمی به روتشیلد ۱.۶ - مفاد اعلامیه ۱.۷ - انگیزه صدور اعلامیه ۱.۸ - تکمیل یاداشت بالفور ۱.۹ - تایید اعلامیه در ایتالیا ۱.۱۰ - اعطای قیمومت به انگلیس ۲ - بازتاب و مخالفت‌ها ۲.۱ - ادوین مونتاگیو ۲.۲ - لرد کرزن ۲.۳ - برخی از گروه‌های یهودی ۲.۴ - فلسطینیان ۲.۴.۱ - دولت فلسطین ۲.۴.۲ - مردم فلسطین ۳ - فهرست منابع ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - ماهیت اعلامیهبالْفور، اِعْلامیّه، یادداشتی که آرثر جیمز بالفور وزیر امور خارجه انگلیس (۱۹۱۶-۱۹۱۹م) در ۲ نوامبر ۱۹۱۷م/۱۱ آبان ۱۲۹۶ش در پی مذاکرات و تلاش‌های سران صهیونیسم، خطاب به روتشیلد درباره نظر مساعد دولت انگلستان نسبت به تشکیل یک کشور یهودی در فلسطین ارسال کرد. ۱.۱ - طرح تشکیل دولت یهودیاندیشه تشکیل دولت یهود، نخست در کنگره سازمان جهانی صهیونیسم به رهبری تئودُر هرتسل در ۱۸۹۷م مطرح شد و در پی آن صهیونیست‌ها تلاش‌های گسترده‌ای برای جلب حمایت دولت‌ها از این طرح آغاز کردند. ۱.۲ - شکست مذاکرات با دولتهانخستین مذاکرات آنان با دولت‌های عثمانی، آلمان و سپس انگلیس با شکست روبرو شد [۱]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۴۱-۴۲، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۲]
Menuhin M، The Decadence of Judaism in our Time، ج۱، ص۶۱، Beirut، ۱۹۶۹.
[۳]
Lilienthal A، The Zionist Connection، ج۱، ص۱۳، New York، ۱۹۷۸.
اما با شروع جنگ جهانی اول توجه دولت انگلیس به یهودیان و نقش آنان در جهت منافع آن دولت، معطوف گشت.۱.۳ - حمایت انگلیساز اواخر سال ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۶م گفت و گوهای سیاسی سران یهود همچون هربرت ساموئل و حاییم وایزمن، با سران و شخصیت‌های برجسته انگلیسی گسترش یافت. در اواخر بهار و اوایل تابستان ۱۹۱۷م رهبران صهیونیسم فضای سیاسی را برای طرح علنی درخواست خود مناسب یافتند، و طی درخواستی از بالفور خواهان حمایت رسمی دولت انگلستان شدند. [۴]
صدقه نجیب، قضیة فلسطین، ج۱، ص۲۵، به‌کوشش عبدالرحمان عزام‌پاشا و جمال حسینی، بیروت، ۱۹۴۶م.
[۵]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۹۸-۱۰۳، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۶]
Weizman Ch، Trial and Error، ج۱، ص۲۳۳ -۲۳۰، London، ۱۹۵۰.
[۷]
طربین احمد، فلسطین فی خطط الصهیونیة و الاستعمار ۱۸۹۷-۱۹۲۲، ج۱، ص۱۱۳، معهد البحوث و الدراسات العربیة، ۱۹۷۰م.
۱.۴ - تهیه و تدوین اعلامیهبا پیشنهاد بالفور، سازمان صهیونیسم با تشکیل هیأتی مرکب از نویسندگان و سیاست‌مداران صهیونیست به تهیه و تدوین پیش‌نویس یادداشت بالفور به روتشیلد پرداختند. در این خصوص با یهودیان آمریکایی نیز تماس‌هایی گرفته شد. به دلیل مخالفت یهودیان ضدصهیونیسم و نیز تعهداتی که انگلستان در توافق‌نامه مک ماهون - شریف حسین، به اعراب داده بود، مواد مندرج در این یادداشت چندین‌بار مورد تجدیدنظر قرار گرفت. [۸]
Weizman Ch، Trial and Error، ج۱، ص۲۳۵، London، ۱۹۵۰.
[۹]
جفریز ج م ن، فلسطین الیکم الحقیقة، ج۱، ص۲۵۷-۲۶۱، ترجمه احمدخلیل الحاج، قاهره، ۱۹۷۱م.
[۱۰]
جفریز ج م ن، فلسطین الیکم الحقیقة، ج۱، ص۲۶۷، ترجمه احمدخلیل الحاج، قاهره، ۱۹۷۱م.
[۱۱]
صدقه نجیب، قضیة فلسطین، ج۱، ص۲۵-۳۳، به‌کوشش عبدالرحمان عزام‌پاشا و جمال حسینی، بیروت، ۱۹۴۶م.
[۱۲]
Lilienthal A، What Price Israel، ج۱، ص۲۲، Beirut، ۱۹۶۹.
[۱۳]
Drysdale A، The Middle East and North Africa، ج۱، ص۳۰۸، New York، ۱۹۸۵.
[۱۴]
طربین احمد، فلسطین فی خطط الصهیونیة و الاستعمار ۱۸۹۷-۱۹۲۲، ج۱، ص۱۱۶، معهد البحوث و الدراسات العربیة، ۱۹۷۰م.
[۱۵]
الموسوعة الفلسطینیة، القسم العام، ج۱، ص۴۱۶، دمشق، ۱۹۸۴م.
۱.۵ - اعلام رسمی به روتشیلدو سرانجام در اکتبر ۱۹۱۷م متن نهایی به تأیید دولت انگلستان و آمریکا رسید، و در دوم نوامبر همان سال رسماً توسط بالفور به روتشیلد اعلام گردید [۱۶]
Weizman Ch، Trial and Error، ج۱، ص۲۶۲، London، ۱۹۵۰.
[۱۷]
صدقه نجیب، قضیة فلسطین، ج۱، ص۲۵-۲۶، به‌کوشش عبدالرحمان عزام‌پاشا و جمال حسینی، بیروت، ۱۹۴۶م.
[۱۸]
Menuhin M، The Decadence of Judaism in our Time، ج۱، ص۷۵-۷۱، Beirut، ۱۹۶۹.
[۱۹]
Stevens R، Zionism and Palestine Before the Mandate، ج۱، ص۳۰-۳۱، Beirut، ۱۹۷۲.
۱.۶ - مفاد اعلامیهدر این اعلامیه تصریح شده که دولت انگلستان برای تشکیل وطن ملی یهود در فلسطین، تلاش‌های لازم را به عمل خواهد آورد. [۲۰]
Judaica، ج۴، ص۱۳۱.
[۲۱]
Eban A، My People، ج۱، ص۳۵۷، Behrman House، ۱۹۶۸.
[۲۲]
گارودی روژه، ماجرای اسرائیل، ج۱، ص۶۱-۶۲، صهیونیسم سیاسی، ترجمه منوچهر بیات، مشهد، ۱۳۶۴ش.
[۲۳]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۰۳، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
۱.۷ - انگیزه صدور اعلامیهدرباره انگیزه‌های دولت انگلیس در صدور اعلامیه بالفور سخن بسیار رفته است و غالباً آن را همسو با اهداف سیاسی و نظامی این دولت در خاورمیانه، مسأله یهودیان اروپای شرقی و مسأله جنگ جهانی اول و فشارهای صهیونیست‌های صاحب قدرت و مقام و نفوذ در دولت انگلستان می‌دانند. [۲۴]
Weizman Ch، Trial and Error، ج۱، ص۲۸۸، London، ۱۹۵۰.
[۲۵]
Weizman Ch، Trial and Error، ج۱، ص۱۹۱، London، ۱۹۵۰.
[۲۶]
Mansfield P، The Arabs، ج۱، ص۲۰۵، New York، ۱۹۸۳.
[۲۷]
Drysdale A، The Middle East and North Africa، ج۱، ص۲۶۹، New York، ۱۹۸۵.
[۲۸]
Lilienthal A، What Price Israel، ج۱، ص۲۲ -۲۱، Beirut، ۱۹۶۹.
[۲۹]
Stevens R، Zionism and Palestine Before the Mandate، ج۱، ص۵، Beirut، ۱۹۷۲.
[۳۰]
Sokolow N، History of Zionism، ج۱، ص۱۰۱، London، ۱۹۱۹.
[۳۱]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۹۶، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۳۲]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۰۰-۱۰۳، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۳۳]
صدقه نجیب، قضیة فلسطین، ج۱، ص۳۸-۴۱، به‌کوشش عبدالرحمان عزام‌پاشا و جمال حسینی، بیروت، ۱۹۴۶م.
[۳۴]
طربین احمد، فلسطین فی خطط الصهیونیة و الاستعمار ۱۸۹۷-۱۹۲۲، ج۱، ص۱۰۸- ۱۰۹، معهد البحوث و الدراسات العربیة، ۱۹۷۰م.
[۳۵]
طربین احمد، فلسطین فی خطط الصهیونیة و الاستعمار ۱۸۹۷-۱۹۲۲، ج۱، ص۱۱۸، معهد البحوث و الدراسات العربیة، ۱۹۷۰م.
۱.۸ - تکمیل یاداشت بالفوریادداشت بالفور در ۱۱ اوت ۱۹۱۹ در کنفرانس صلح کشورهای متفق در پاریس تکمیل شد و در ۱۹ سپتامبر به وزارت امور خارجه انگلیس ارجاع گردید و در آن‌جا به عنوان یک سند رسمی در تعیین خط - مشی سیاسی وزارت خارجه انگلیس تلقی شد. [۳۶]
Taylor A، Prelude to Israel، ج۱، ص۲۸ -۲۷، Beirut، ۱۹۷۰.
[۳۷]
Kimche J، Palestine or Israel، ج۱، ص۸۰، London، ۱۹۷۳.
[۳۸]
صدقه نجیب، قضیة فلسطین، ج۱، ص۳۱-۳۲، به‌کوشش عبدالرحمان عزام‌پاشا و جمال حسینی، بیروت، ۱۹۴۶م.
۱.۹ - تایید اعلامیه در ایتالیااین اعلامیه در کنفرانس متفقین در سان رِموی ایتالیا در آوریل ۱۹۲۰ نیز مورد تأیید قرار گرفت و تصمیم گرفته شد قیمومت فلسطین که اعلامیه بالفور در چهارچوب آن قرار می‌گرفت، به انگلیس واگذار شود. [۳۹]
Antonius G، The Arab Awakening، ج۱، ص۳۰۵، Beirut، Lebanon Bookshop.
[۴۰]
Judaica، ج۴، ص۱۳۵.
[۴۱]
Menuhin M، The Decadence of Judaism in our Time، ج۱، ص۷۹، Beirut، ۱۹۶۹.
[۴۲]
سلیم محمد عبدالرئوف، نشاط الوکالة الیهودیة لفلسطین، ج۱، ص۲۱، مؤسسة العربیة للدراسات و النشر، ۱۹۸۲م.
[۴۳]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۵۳، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۴۴]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۵۸-۱۵۹، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
۱.۱۰ - اعطای قیمومت به انگلیسسرانجام جامعه ملل نیز در ۲۴ ژوئیه ۱۹۲۲م/۲ مرداد ۱۳۰۱ش رسماً قیمومت فلسطین را به انگلیس اعطا کرد. [۴۵]
Eban A، My People، ج۱، ص۳۵۹، Behrman House، ۱۹۶۸.
[۴۶]
Judaica، ج۴، ص۱۳۵.
از سوی دیگر، اعلامیه بالفور در ماده ۹۵ معاهده سِوْر که میان متفقین و دولت عثمانی منعقد گردید، گنجانده شد. [۴۷]
Taylor A، Prelude to Israel، ج۱، ص۲۸، Beirut، ۱۹۷۰.
[۴۸]
سلیم محمد عبدالرئوف، نشاط الوکالة الیهودیة لفلسطین، ج۱، ص۲۱، مؤسسة العربیة للدراسات و النشر، ۱۹۸۲م.
۲ - بازتاب و مخالفتهااین اعلامیه مخالفان بسیاری داشت. ۲.۱ - ادوین مونتاگیویکی از مخالفان سرسخت اعلامیه بالفور، ادوین مونتاگیو از یهودیان سرشناس ضدصهیونیست و وزیر خزانه داری وقت انگلیس بود که صهیونیسم و تشکیل دولتی یهودی را با وفاداری یهودیان نسبت به کشورهای متبوع خود و نیز با حقوق اعراب متعارض می‌دانست. [۴۹]
Eban A، My People، ج۱، ص۳۵۷، Behrman House، ۱۹۶۸.
[۵۰]
Weizman Ch، Trial and Error، ج۱، ص۲۰۲، London، ۱۹۵۰.
[۵۱]
جفریز ج م ن، فلسطین الیکم الحقیقة، ج۱، ص۲۵۹، ترجمه احمدخلیل الحاج، قاهره، ۱۹۷۱م.
[۵۲]
جفریز ج م ن، فلسطین الیکم الحقیقة، ج۱، ص۲۶۲-۲۶۴، ترجمه احمدخلیل الحاج، قاهره، ۱۹۷۱م.
[۵۳]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۰۰، ص۱۰۳، حاشیه، کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
۲.۲ - لرد کرزناز نخستین کسانی که درباره اعلامیه بالفور اعلام خطر کرد، لُرد کرزن سیاست‌مدار معروف انگلیسی بود. او یک هفته قبل از انتشار اعلامیه اظهار داشت که فلسطینیان با نیم میلیون جمعیت هرگز تن به واگذاری زمین و مایملک خود به مهاجران یهودی نخواهند داد. ۲.۳ - برخی از گروه‌های یهودیهمچنین برخی از گروه‌های یهودی در اروپا و آمریکا نیز با اصل ایجاد میهن ملی یهود مخالف بودند. [۵۴]
فهمی ویلیام، الهجرة الیهودیة الی فلسطین المحتلة، ج۱، ص۱۰۳، معهد البحوث و الدراسات العربیة، ۱۹۷۱م.
[۵۵]
Tibawi A L، Anglo-Arab Relations، ج۱، ص۲۲۱، London، ۱۹۷۸.
[۵۶]
جفریز ج م ن، فلسطین الیکم الحقیقة، ج۱، ص۲۶۴، ترجمه احمدخلیل الحاج، قاهره، ۱۹۷۱م.
[۵۷]
Weizman Ch، Trial and Error، ج۱، ص۳۲۵، London، ۱۹۵۰.
[۵۸]
Weizman Ch، Trial and Error، ج۱، ص۳۲۶، London، ۱۹۵۰.
[۵۹]
الموسوعة الفلسطینیة، القسم العام، ج۱، ص۴۱۷، دمشق، ۱۹۸۴م.
۲.۴ - فلسطینیاندولت نظامی انگلیس در فلسطین، مضمون اعلامیه بالفور را تا پس از تفویض قیمومت فلسطین به انگلستان در کنفرانس سان‌رموی ایتالیا در آوریل ۱۹۲۰ رسماً برای ملت فلسطین فاش نکرد. در پی انتشار متن اعلامیه بالفور و قطعنامه کنفرانس سان‌رمو، اعتراضات سراسر فلسطین را فرا گرفت و درگیری‌های پراکنده‌ای در طول مرزهای فلسطین و سوریه رخ داد. [۶۰]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۵۸-۱۵۹، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۶۱]
الموسوعة الفلسطینیة، القسم العام، ج۱، ص۴۱۷، دمشق، ۱۹۸۴م.
۲.۴.۱ - دولت فلسطینپس از آن در ۱۹۲۱م یک هیأت رسمی از جانب فلسطینیان برای درخواست لغو اعلامیه بالفور به لندن رفت. این هیأت اعلامیه بالفور را با ماده ۲۲ اعلامیه جامعه ملل، و نیز با معاهدات انگلستان در قبال شریف حسین متعارض می‌دانست. [۶۲]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۸۳-۱۸۴، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۶۳]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۸۶، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۶۴]
الموسوعة الفلسطینیة، القسم العام، ج۱، ص۴۱۷- ۴۱۸، دمشق، ۱۹۸۴م.
فلسطینیان عقیده داشتند که اعلامیه بالفور حق خودمختاری را از آن‌ها سلب می‌کند و افزایش مهاجرت یهودیان باعث انقیاد اقتصادی و سیاسی آنان از یهودیان اروپایی خواهد شد. آنان با تشکیل انجمن‌ها و جمعیت‌ها و برپایی کنگره‌ها و کنفرانس‌ها در فلسطین و سوریه مخالفت خود را با اعلامیه ابراز کردند [۶۵]
کیالی عبدالوهاب، وثائق المقاومة الفلسطینیة العربیة، ج۱، ص۱۸-۱۹، بیروت، ۱۹۸۸م.
[۶۶]
کیالی عبدالوهاب، وثائق المقاومة الفلسطینیة العربیة، ج۱، ص۴۸-۵۰، بیروت، ۱۹۸۸م.
[۶۷]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۲۱-۱۲۴، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۶۸]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۴۰، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۶۹]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۵۸-۱۵۹، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۷۰]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۸۴، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۷۱]
Wright CA، Facts and Fables: The Arab-Israeli Conflict، ج۱، ص۸، New York، ۱۹۸۹.
۲.۴.۲ - مردم فلسطیندر صحنه اجتماعی نیز تظاهرات و اعتراضات مردمی بسیاری در سراسر فلسطین به وقوع پیوست و استمرار آن‌ها از ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۲م منجر به انتشار «کتاب سفید» از جانب چرچیل گشت. وی در این کتاب ضمن تشریح عبارت «میهن ملی» و اشاره به محدود ساختن مهاجرت یهودیان، با در نظر گرفتن شرایط و گنجایش اقتصادی کشور و منع فروش زمین به یهودیان و تأسیس پارلمانی متشکل از اکثریت نمایندگان منتخب مردم فلسطین، سعی کرد بر موج مخالفت موجود در پارلمان انگلیس و مطبوعات برضد قیمومت‌ِ تؤم با اجرای اعلامیه بالفور فائق آید. [۷۲]
Kirisci K، The PLO and World Politics، ج۱، ص۲، London، ۱۹۸۶.
[۷۳]
Eban A، My People، ج۱، ص۳۷۹، Behrman House، ۱۹۶۸.
[۷۴]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۸۷، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۷۵]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۹۶-۱۹۷، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۷۶]
الموسوعة الفلسطینیة، القسم العام، ج۱، ص۴۱۷، دمشق، ۱۹۸۴م.
تصویب این اعلامیه از جانب جامعه ملل و جوامع بین‌المللی دیگر در سراسر جهان و نتایج حاصل از آن، بحران‌ها و مجادلات بی‌شماری ایجاد کرد که همچنان ادامه دارد. سالروز انتشار اعلامیه بالفور همواره با اعتراضات و تظاهرات وسیعی یاد می‌شود [۷۷]
کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ج۱، ص۱۹۶-۱۹۷، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۷۸]
الموسوعة الفلسطینیة، القسم العام، ج۱، ص۴۱۸، دمشق، ۱۹۸۴م.
[۷۹]
Melman، Y and D Raviv، ج۱، ص۱۹، Behind the Uprising، London، ۱۹۸۹.
اسناد و مدارک دوره ۱۹۱۵-۱۹۲۰م مجلس انگلیس درمورد اعلامیه بالفور در ۱۹۷۰م منتشر شد و اصل نامه بالفور به عنوان یک سند تاریخی در موزه لندن نگاه‌داری می‌شود [۸۰]
Lilienthal A، The Zionist Connection، ج۱، ص۷۳۷، New York، ۱۹۷۸.
[۸۱]
Judaica، ج۴، ص۱۳۱.
۳ - فهرست منابع(۱) جفریز ج م ن، فلسطین الیکم الحقیقة، ترجمه احمدخلیل الحاج، قاهره، ۱۹۷۱م. (۲) سلیم محمد عبدالرئوف، نشاط الوکالة الیهودیة لفلسطین، مؤسسة العربیة للدراسات و النشر، ۱۹۸۲م. (۳) صدقه نجیب، قضیة فلسطین، به‌کوشش عبدالرحمان عزام‌پاشا و جمال حسینی، بیروت، ۱۹۴۶م. (۴) طربین احمد، فلسطین فی خطط الصهیونیة و الاستعمار ۱۸۹۷-۱۹۲۲، معهد البحوث و الدراسات العربیة، ۱۹۷۰م. (۵) فهمی ویلیام، الهجرة الیهودیة الی فلسطین المحتلة، معهد البحوث و الدراسات العربیة، ۱۹۷۱م. (۶) کیالی عبدالوهاب، تاریخ نوین فلسطین، ترجمه محمد جواهر کلام، تهران، ۱۳۶۶ش. (۷) کیالی عبدالوهاب، وثائق المقاومة الفلسطینیة العربیة، بیروت، ۱۹۸۸م. (۸) گارودی روژه، ماجرای اسرائیل، صهیونیسم سیاسی، ترجمه منوچهر بیات، مشهد، ۱۳۶۴ش. (۹) الموسوعة الفلسطینیة، القسم العام، دمشق، ۱۹۸۴م. (۱۰) Antonius G، The Arab Awakening، Beirut، Lebanon Bookshop. (۱۱) Drysdale A، The Middle East and North Africa، New York، ۱۹۸۵. (۱۲) Eban A، My People، Behrman House، ۱۹۶۸. (۱۳) Judaica. (۱۴) Kimche J، Palestine or Israel، London، ۱۹۷۳. (۱۵) Kirisci K، The PLO and World Politics، London، ۱۹۸۶. (۱۶) Lilienthal A، What Price Israel، Beirut، ۱۹۶۹. (۱۷) Lilienthal A، The Zionist Connection، New York، ۱۹۷۸. (۱۸) Mansfield P، The Arabs، New York، ۱۹۸۳. (۱۹) Melman، Y and D Raviv، Behind the Uprising، London، ۱۹۸۹. (۲۰) Menuhin M، The Decadence of Judaism in our Time، Beirut، ۱۹۶۹. (۲۱) Sokolow N، History of Zionism، London، ۱۹۱۹. (۲۲) Stevens R، Zionism and Palestine Before the Mandate، Beirut، ۱۹۷۲. (۲۳) Taylor A، Prelude to Israel، Beirut، ۱۹۷۰. (۲۴) Tibawi A L، Anglo-Arab Relations، London، ۱۹۷۸. (۲۵) Weizman Ch، Trial and Error، London، ۱۹۵۰. (۲۶) Wright CA، Facts and Fables: The Arab-Israeli Conflict، New York، ۱۹۸۹. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، ص۴۴۰۷، برگرفته از مقاله «اِعْلامیّه بالْفور». رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|